To Remember: Brigitte, onze dochter, zusje en tante

In deze rubriek interviewen wij mensen over het ingrijpende verlies van hun dierbare. Dat kan een zusje of broertje zijn, een dochter, een vader, een kind, een vriendinnetje… Elk verlies is specifiek en niet te vergelijken met elkaar. Tijdens het interview vertellen mensen hoe zij hun rouwperiode hebben ervaren, maar ook hoe zij hun dierbare herinneren.

Verlies in drie generaties

Tijdens het ontstaan van deze rubriek dacht ik gelijk aan een verlies binnen mijn familie: Brigitte. Ze was een kind van mijn opa en oma en het zusje van mijn moeder, mijn oom en mijn tante. Ik heb haar nooit gekend: ze stierf toen ze zestien was. Toch ken ik haar wel van verhalen, foto’s en gebaren. Zoals de uitvergrote foto van mijn opa en Brigitte, die aan de muur hangt. Het kettinkje van mijn oma met een foto van Brigitte. De kaarsjes die mijn moeder en oma opsteken voor Brigitte - wat ik nu ook doe. Allemaal herinneringen aan haar. Daarom heb ik mijn opa Hermann, mijn oma Ria en mijn moeder Ineke uitgenodigd voor een intiem gesprek over Brigitte.

Droge humor 

Er komen veel mooie herinneringen naar boven als mijn opa, oma en moeder aan Brigitte denken. Ze was vrolijk en had ‘van die droge humor’. “Onderling hadden we altijd een goede band,” vertelt mijn moeder. “We scheelden tien jaar. Op een gegeven moment woonde ik zelfstandig en af en toe kwam ze een weekend langs. Dan waren we even met zijn tweetjes. Op zo'n moment heb je andere gesprekken dan toen ze klein was.” Ook de vele vakanties in Zweden met de vouwwagen waren bijzonder voor het gezin. “Alles kon, ook qua uitstapjes,” vertelt mijn opa. “Ondanks haar handicap.”

Net als de anderen

Bij haar geboorte bleek dat Brigitte een open ruggetje had, waaraan ze geopereerd werd. Haar open rug veroorzaakte dat ze jaren in een rolstoel zat. “Binnen het gezin was ze net als de anderen,” vindt mijn opa. “Daar hebben we voor gezorgd.” In alle verhalen komt de liefde voor Brigitte en voor het gezin naar boven. Zoals in het verhaal over de lakschoentjes, waarbij Brigitte niet één, maar twee paar schoenen kreeg. Dat was bijzonder. “'s Avonds zei ze tegen mij: ‘Ik kan niet lopen, maar ik krijg toch twee paar schoenen van jullie’,’’ vertelt mijn oma. “En ik ben zo vreselijk dankbaar voor de laatste vakantie naar Zweden, toen haar vriendinnetje Gonda meeging. Die meiden hebben zo genoten!”

Aan de beademing

De maanden voorafgaand aan haar overlijden waren intens. In januari 1985 kreeg ze een hart- en ademstilstand, die ze overleefde. Nadat ze een een paar dagen aan de beademing lag, mocht ze uit het ziekenhuis. “Maar het gebeurde weer,” zegt mijn opa. “Toen moest ze naar een academisch centrum in Leiden met verfijnde apparatuur voor de beademing. Na twee dagen kon ze zelf ademen.” Toch loste dit het probleem niet op. “Het heeft lang geduurd, maar halverwege april moest ik bekennen dat het er niet meer in zat. Haar leven was aan het aflopen”, zegt mijn opa. “Daarvoor probeer je toch tegen beter weten in te hopen,” vult mijn moeder aan. “In de eerste periode ben je egoïstisch, want je wilt haar niet kwijt. Op een gegeven moment gaat de knop om en bedenk je dat er maar één iemand belangrijk is: Brigitte. Een leven moet menswaardig kunnen zijn.”

Het schriftje

Aan de beademing kon Brigitte niet eten en praten. “Daarom kreeg ze een klein apparaatje om alles op te schrijven,” vertelt mijn oma. Het was een verdrietige situatie, maar ook een tijd van mooie momenten. Zo gaf mijn moeder kaarten mee, zodat Brigitte altijd post had als ze wakker werd: “En ik zorgde voor het schriftje. Daar schreven we allemaal iets in of we plakten er iets in uit de krant of een cartoon. Oma nam dat in de middag mee en dan had Brigitte iets om te lezen voordat opa uit zijn werk kwam.”

Het was verdrietig en je beseft dat het eindig is, maar het was ook een hele mooie tijd. Het had niet beter of anders gekund. Je beseft dat één iemand belangrijk is en dat is Brigitte. 

Eindig

Een aantal weken voor haar dood gaven de dokters aan dat het elk moment afgelopen kon zijn. Toch bleef Brigitte stabiel. “Ik zie ons nog op de Beatrixlaan naar huis rijden,” vertelt mijn moeder. “Opa en oma voorin, ik met Paul en Ellen op de achterbank. Ik dacht bij mezelf: nu zijn we nog met zijn zessen, maar misschien zijn we morgen nog maar met zijn vijven…” Ze schiet vol. “De weken ervoor denk je: is het eng of naar om dood te gaan? Zal Brigitte het zelf bewust meemaken? Maar op de dag zelf ging het heel natuurlijk. Ze is zachtjes en buiten kennis ingeslapen. Op dat moment heb je onwijs verdriet, maar ik ben ook heel dankbaar dat het zo mooi is gegaan.”

“Zou ze het geweten hebben?” vraagt mijn oma. “Dat denk ik wel,” antwoordt mijn opa. “Maar ze wilde er niet over praten. Ik heb het geprobeerd, maar ik denk dat ze het ons wilde besparen.”

Mooie herinneringen

Het verlies had een grote impact op het gezin. Hoe ga je daarmee om? “Ik kan niet beschrijven wat er in mij omging,” vertelt mijn oma. “Ik kreeg rare ideeën. Brigitte is weg - was ik er ook maar niet meer. Wij zijn er uiteindelijk met elkaar bovenop gekomen.” “Wat hielp is dat je er makkelijk over kon praten, ook met de verpleegkundigen van Brigitte,” vertelt mijn opa. “Je had een vertrouwde groep om je heen. “Ik heb ook veel troost geput uit herinneringen en foto's,” vult mijn moeder aan. “Het zijn de mooie herinneringen waar je mee verder moet. Ik denk dat ik daarom nog steeds zoveel foto’s maak: ze houden de mooie herinneringen levend.” Ik glimlach… Mijn moeder maakt inderdaad veel foto’s: tot vervelends toe, vond ik, toen ik in de pubertijd zat. Inmiddels maak ik evenveel foto’s als mijn moeder. Ik heb er nooit bij stilgestaan dat dit voor mijn moeder zoveel troost heeft gegeven.