Eindelijk wegwijs in de Nederlandse uitvaartcultuur

“Uitvaarten worden steeds persoonlijker.” “Alles kan en mag in de Nederlandse uitvaartbranche.” “Laten we het taboe over de dood doorbreken.” Dit zijn uitspraken die we steeds vaker horen in Nederland. Waar komen deze veranderingen en ontwikkelingen vandaan? Tot voor kort is hier weinig onderzoek naar gedaan. Thanatologen Claudia Venhorst en Brenda Mathijssen vonden dat dit tijd werd. Ze publiceerden samen het boek: Dood. Wegwijs in de Nederlandse Uitvaartcultuur. Een interessant boek over het Nederlandse uitvaartlandschap. Wij spraken met een van de schrijfsters over haar uitgebreide onderzoek en de belangrijkste conclusies.

De dood is een mooie casus

"Hoe gaan we in Nederland om met de dood? En hoe ziet het Nederlandse uitvaartlandschap eruit? Dit wisten we allemaal niet precies. Aan de hand van mijn onderzoek heb ik dit in kaart weten te brengen”, zegt Brenda. Maandenlang liep ze mee in de uitvaartbranche. Ze observeerde de werkzaamheden in crematoria en op begraafplaatsen, interviewde uitvaartondernemers en nabestaanden en ze bezocht uitvaartbeurzen. “Natuurlijk is het een moeilijk en verdrietig onderwerp”, zegt ze, “maar de dood is een mooie casus om de waarden van mensen in beeld te brengen. Je komt tot de kern van het leven en bent niet meer bezig met de drukte en de ruis van het hedendaagse. Elk mens krijgt ermee te maken en iedereen gaat er tegenwoordig op een eigen manier mee om.”

Soms focussen nabestaanden zo op de wens van de stervende, dat ze vergeten dat de uitvaart er ook vooral voor hen is.

Relaties met overledenen

De gesprekken die Brenda voerde maakten indruk op haar. “Ik heb de mooiste verhalen gehoord van nabestaanden. Zo sprak ik een vrouw die haar broer was verloren. Ze strooide zijn as uit in Italië. Het land waar hij erg van hield. Toen ze zijn as daar achterliet voelde ze pas dat ze hem kon laten gaan”, vertelt ze. Ze ontmoette ook mensen die een relatie onderhouden met hun overleden dierbare. Zo dekken sommigen nog steeds de tafel voor twee, koesteren ze spullen van de overledene en praten ze met hen. In het boek geven ze aandacht aan deze Continuing Bonds, een nieuw concept voor rouwverwerking dat sinds de jaren 90 volop aandacht krijgt. Waar vroeger de nadruk lag op het verbreken van relaties met de doden, om zo verder te kunnen met het leven, worden deze postmortale banden nu steeds meer geaccepteerd.

Vier ontwikkelingen in de uitvaartbranche

Naast ontwikkelingen op het gebied van rouw is er de afgelopen zestig jaar veel veranderd in de uitvaartbranche. De traditionele uitvaart en omgang met de dood bestaat nog steeds, maar heeft plaats gemaakt voor persoonlijke uitvaarten. Een van de belangrijkste conclusies uit het onderzoek van Claudia en Brenda is, dat dit uit vier ontwikkelingen is voortgekomen. Ten eerste staat het individu in Nederland steeds centraler. Hij heeft de vrijheid zijn eigen keuzes te maken. Door de ontkerkelijking zijn uitvaarten ook veranderd. Mensen willen hun afscheid niet meer standaard in de kerk houden en traditionele rituelen worden steeds vaker aangepast aan de leefstijl van de betrokkenen. Daarbij is onze samenleving erg divers geworden door de komst van migranten en de kennismaking met andere culturele gebruiken, wat de uitvaartbranche heeft beïnvloed. Dankzij de wensen van moslims mogen mensen nu bijvoorbeeld zonder kist begraven worden. De legalisatie van crematie in 1955 heeft eveneens een hoop veranderd. Vanaf dat moment kiezen steeds meer Nederlanders ervoor hun afscheidsceremonie te houden in een crematorium.

Een balans

De ontwikkelingen in de uitvaartbranche gaan verder. Zo zijn er mensen die onderzoek doen naar de mogelijkheden van cryonisme. Jezelf laten invriezen na je dood. Ook denkt men aan resomeren. Een milieuvriendelijke methode om het lichaam te ontbinden, op dit moment nog niet toegestaan in Nederland. Natuurbegraven, wat al wel is toegestaan in Nederland, wordt ook steeds populairder. “Soms focussen nabestaanden zo op de wens van de stervende, dat ze vergeten dat de uitvaart er ook vooral voor hen is. Vaak willen mensen een herdenkingsplaats waar ze naartoe kunnen gaan om te rouwen of stil te staan bij het verlies. Ze verliezen uit het oog dat er bijvoorbeeld op een natuurbegraafplaats veel regels zijn. Op sommige plaatsen mag niets uitheems worden neergezet. Dit betekent dat nabestaanden geen kaarsje kunnen branden bij het graf, of een beeldje mogen plaatsen. Voor sommigen past dat heel goed, maar anderen hebben daar juist wel behoefte aan”, zegt Brenda. “Het is belangrijk dat er een balans is tussen de wensen van de nabestaanden en de wensen van de overledene.”

Vastleggen van wensen

Brenda stelt wel dat het goed is om één en ander vast te leggen voordat je gaat sterven. “Tegenwoordig is er zoveel mogelijk waardoor het moeilijk is voor nabestaanden te bepalen hoe het afscheid eruit gaat zien. Door een aantal wensen op te schrijven, maak je het hen wat makkelijker”, zegt ze. “Ik heb zelf geen voorkeur voor begraven of cremeren, maar ik maak die dingen wel bespreekbaar. Ik denk dat dat een bepaalde rust geeft, als je weet wat elkaars wensen zijn. Maar misschien denk ik over tien jaar wel heel anders over mijn uitvaart. Met mijn 27 jaar ben ik in ieder geval nog lang niet van plan te gaan.” Uiteraard hebben wij het boek gelezen en dat was zeer de moeite waard. Het is zowel geschreven voor de uitvaartbranche, als voor mensen die vaak te maken hebben met de dood of iemand zijn verloren. Hoe ziet de omgang met de dood in Nederland eruit? Het boek is in vele winkels verkrijgbaar.