Aandacht voor de dood

Met elkaar in gesprek

In Doorn is een verzorgingshuis waar we regelmatig worden gevraagd om de uitvaart te verzorgen als één van de bewoners is overleden. Ik kom er graag. Bij de entree zitten vaak bewoners die ik ken en met wie ik een praatje kan maken. De receptioniste was een paar jaar mijn overbuurvrouw. En zo lopen er nog wel meer lijntjes. Mijn eigen moeder heeft er de laatste jaren van haar leven doorgebracht. Ze had een appartement vlak bij de ingang van het gebouw en genoot van de levendigheid die dat met zich meebracht, van de acaciabomen waar ze op uitkeek en van de vogeltjes die ze hoorde en zag in de tuin die destijds door de tuinarchitecte Mien Ruys is aangelegd.

Themaweek: palliatieve zorg

Afgelopen week was er in het verzorgingshuis een themaweek voor personeel en mantelzorgers. Met als onderwerp ‘palliatieve zorg’. Mijn collega Marion en ik werden uitgenodigd om tweemaal een bijeenkomst te verzorgen met als onderwerp ‘van alles rondom de uitvaart’. Met de uitnodiging waren we vereerd. Wat een goed initiatief om dit onderwerp te belichten en aandacht voor de dood te hebben. En wat fijn om hierover met de medewerkers en mantelzorgers in gesprek te kunnen gaan. Juist ook in het kader van palliatieve zorg die immers gericht is op verzachting en/of verlichting van de situatie als genezing niet meer mogelijk is. Zorg om en over de uitvaart begint niet pas op het moment dat het overlijden zich heeft aangediend. Een open houding naar het onderwerp ‘overlijden’ toe kan voor zowel degene die komt te overlijden als voor degenen die om hem of haar heen staan verlichting brengen in de laatste levensfase. Die openheid valt ook onder palliatieve zorg.

Ook al weet iedereen dat het overlijden voor oude mensen in een verzorgingshuis zich binnen afzienbare tijd af zal spelen wordt het onderwerp toch nog vaak vermeden. Maar daarmee valt het niet buiten de deur te houden. 

Huiselijke sfeer helpt

De bijeenkomsten vonden plaats in de centrale hal van het huis. Het was heel gezellig. Er was koffie met cake en ander lekkers. Niet alle verzorgenden die van plan waren er bij te komen hadden tijd. Sommige schoven even aan, anderen bleven van begin tot eind. Ook waren er een paar bewoners bij, een directielid, een mantelzorger en enkele vrijwilligers die als gastheer/gastvrouw bijdragen aan een fijne sfeer. Wat mij betreft ook de goede entourage om dit onderwerp te bespreken. Huiselijk en niet zo afstandelijk. Er ontstond een open gesprek over diverse onderwerpen. Een onderwerp wil ik eruit lichten. Want veel verzorgingshuizen hebben een gewoonte, een ritueel dat velen niet kennen, maar dat wel meer bekendheid verdient. En dat is de zogeheten 'uitgeleide van de overledene'.

Uitgeleide van de overledene

Het moment dat de overledene het huis uit wordt gedragen wordt voorbereid. Dit kan zijn op de dag van de uitvaart, maar het kan ook eerder zijn als de opbaring elders plaatsvindt. Met de verzorging wordt afgesproken hoe laat dit zal zijn. Op dat moment verzamelen medewerkers en bewoners die dat willen zich bij de uitgang. De familie van de overledene tilt de kist dan naar buiten of rijdt het karretje waar de kist op staat naar buiten. Er wordt dan nog even stil gestaan en dan wordt de kist in de auto geplaatst. Als uitvaartleider loop je dan meestal voorop. Ik vind het altijd een indrukwekkend moment. Soms voelt het ongemakkelijk en vaak ook emotioneel. Een demonstratie van de kwetsbaarheid van het leven. Het markeert zo duidelijk de grens tussen leven en dood. En het maakt zichtbaar dat de achterblijvers niet anders kunnen dan achterblijven, of ze nou willen of niet. De familie voelt zich door dit ritueel vaak letterlijk gedragen.

Het gesprek over de uitgeleide heeft opgeleverd dat we de uitgeleide voortaan duidelijker voorbereiden. Met de familie wordt overlegd of ze willen dat er muziek wordt afgespeeld. Willen ze zelf iets zeggen of wil iemand van het huis iets zeggen? Wordt er een kaars uitgeblazen om het levenseinde te symboliseren zoals vaak in een hospice wordt gedaan? Niets hoeft natuurlijk. Als de familie geen uiterlijk vertoon of aandacht wil dan kan het vertrek ook in stilte, eventueel via de achterdeur.