Parentificatie bij verlies en rouw

Na het overlijden van een dierbare kun je in een diep dal van rouw terechtkomen. Met het gevolg dat de dagelijkse routine verstoord kan raken en je tijdelijk niet meer volledig in staat bent om voor jezelf en/of de kinderen te zorgen. Als je kinderen hebt kan deze ontregeling op den duur leiden tot 'parentificatie'. Dit houdt in dat het kind de rol van de ouder op zich neemt. Parentificatie bij verlies en rouw komt vaker voor dan men denkt. Wij vertellen hier meer over.

Parentificatie: wat is dat?

Allereerst is het goed om te weten dat parentificatie niet alleen voorkomt na het overlijden van een dierbare. Ook een scheiding of het hebben van ouders met een verstandelijke of lichamelijke beperking kunnen bijvoorbeeld aanleiding zijn voor parentificatie. Het kind, meestal de oudste, neemt dan de verantwoordelijkheid op zich om voor de ouders en de rest van het gezin te zorgen. Hierdoor voert het kind langdurig taken uit die niet bij zijn of haar leeftijd passen. Op veel te vroege leeftijd krijgt het kind al de rol van een volwassene toebedeeld, zonder hier zelf om gevraagd te hebben. Op sociaal en emotioneel vlak vraagt dit veel van een kind. De negatieve gevolgen van parentificatie zijn dan ook niet niks. Over de gevolgen van parentificatie vertellen we verder in dit artikel meer. Voorbeelden van taken die kinderen overnemen wanneer er sprake is van parentificatie zijn:

• Het huishouden; schoonmaken, boodschappen doen, koken etc.
• Zorgen voor de ouder(s), broertjes, zusjes of andere gezinsleden;
• Emotionele steun aan de ouder(s) bieden; bemiddelen, troosten, adviseren etc.　

Hoe herken je parentificatie bij verlies en rouw?

Het is als volwassene belangrijk om parentificatie al in een vroeg stadium de kop in te drukken en passende hulp te vinden. Als ouder of naaste kun je parentificatie aan het volgende (veelvoorkomend) gedrag herkennen:

• Het kind kan signalen van faalangst afgeven, thuis en buitenshuis.
• Onverklaarbaar schoolverzuim.
• Het kind maakt zich constant zorgen over de gesteldheid van de ouders en cijfert zichzelf hierdoor weg.
• Het kind bespreekt op ongepaste leeftijd volwassen kwesties met de ouder.
• Doordat het kind een ouderrol vervult, kan het lastig zijn om met leeftijdsgenoten om te gaan.
• Het kind sluit zich zoveel mogelijk af van andere kinderen en durft bijvoorbeeld geen kinderen uit te nodigen om thuis te spelen (geen tijd, schaamte of om de ouder niet te belasten).
• Het kind kan zich tegendraads gedragen.
• Het kind toont sociaal wenselijk gedrag en durft daardoor niet goed voor zichzelf op te komen.
• Of het kind komt juist overdreven voor zichzelf op, wat kan voortkomen uit een belangrijke gemiste behoefte.
• Angst om gescheiden te worden van degene aan wie ze gehecht zijn. Dit kan dus de ouder zijn waar het kind voor zorgt.
• Problemen met eten en slapen.
• Symptomen van schaamte en schuldgevoelens.
  

Parentificatie bij verlies en rouw voorkomen

1. Erken de goede bedoelingen, maar blijf in je ouderrol

Voor een kind kan het vanzelfsprekend zijn om een ouder te troosten wanneer deze verdrietig is. Laat het kind weten dat je het heel lief vindt hoe hij of zij zich opstelt. Geef op een subtiele manier echter ook grenzen aan. Erken de goede bedoelingen, maar geef ook aan dat het niet zijn of haar taak is om voor jou te zorgen. Stel het kind gerust en geef aan dat je als volwassenen goed voor jezelf kunt zorgen. Zorg ervoor dat de rollen niet omdraaien en het kind geen kans krijgt om in de ouderrol te treden.

2. Creëer een veilige omgeving voor het rouwproces van het kind

Als volwassene kan het moeilijk zijn om met kinderen in rouw om te gaan. Want vanaf welke leeftijd rouw je eigenlijk? En moet je wel over het verlies praten met een kind? Eén ding is zeker: het is belangrijk om ook kinderen de ruimte te geven om hun gevoelens naar aanleiding van het verlies te uiten. Geef het kind aandacht en een veilig gevoel waarin dit ook écht mogelijk is. Word niet boos wanneer het kind ineens ander gedrag vertoont. Dit kan zijn of haar manier van rouwverwerking zijn. Lees hier hoe je per leeftijdscategorie een veilige omgeving kunt creëren voor een kind in rouw. 

3. Praat over het overlijden

Praat met je kind over het overlijden en over hoe je met verdriet en gemis om kunt gaan. Vind manieren om samen de overledene te herdenken. Denk aan samen tekenen of knutselen met foto's. Hoewel we eerder benoemden dat het belangrijk is om kinderen de ruimte te geven om hun gevoelens te uiten, hoef je ook niet bang te zijn om je eigen emoties te tonen. Een kind mag best zien dat je emotioneel bent. Het kind krijgt hierdoor het gevoel dat het helemaal niet erg is om verdrietig te zijn. Dit kan het makkelijker maken om over het overlijden te praten. In het geval van jonge kinderen kun je samen geschikte boeken lezen of naar films kijken waarin verlies en rouw bespreekbaar worden gemaakt.

4. Vraag andere volwassenen om hulp

Merk je als ouder dat het verdriet de overhand neemt, waardoor je je dagelijkse verantwoordelijkheden voorlopig niet meer volledig kunt dragen en het uitvoeren van huishoudelijke taken steeds meer moeite kost? Vraag dan hulp van volwassenen uit je omgeving. Er is vast een broer, zus, oom, tante, vriend(in) of lieve buur die begrip heeft voor de situatie en graag wat zorgen voor je uit handen neemt. Denk aan hulp met boodschappen doen, de kinderen ophalen van school, helpen met koken, etc.

5. Zoek professionele hulp als dat nodig is

Heb je het idee dat het kind zelf niet goed aan rouwverwerking toekomt? Aarzel dan niet om professionele hulp in te schakelen voor het kind of voor jullie beide.

Wat is het gevolg van parentificatie bij verlies en rouw?

Als niet tijdig wordt erkend dat er sprake is van parentificatie kan dit negatieve gevolgen hebben op het rouwproces en de ontwikkeling van het kind. Hoe jonger het kind, des te kwetsbaarder, en des te ingrijpender de gevolgen. Veelvoorkomende gevolgen van parentificatie kunnen zijn:

• Slecht omgaan met emoties en gevoelens, wat leidt tot misplaatst gedrag en slechtere prestaties (op school bijvoorbeeld)
• Een negatief zelfbeeld
• Depressie
• Burn-out
• Angststoornissen
• Persoonlijkheidsstoornissen

De leeftijdsperiode waarin de parentificatie zich ontwikkelt heeft invloed op de gevolgen hiervan op korte en lange termijn.