Kaapverdische uitvaart: rituelen en gebruiken

In 2021 woonden er ruim 22.000 mensen in Nederland met een migratieachtergrond met als herkomstland Kaapverdië. Kaapverdianen kennen een grote onderlinge solidariteit. Dit zie je vaak ook terug bij een Kaapverdische uitvaart. Er kunnen soms wel honderden mensen aanwezig zijn bij het afscheid, waaronder ook veel onbekenden van de overleden persoon en de nabestaanden. Wij vertellen je in dit artikel meer over de rituelen en gebruiken bij de Kaapverdische uitvaart in Nederland.

"Hoe moet het nu verder?"

De overledene ligt bij Kaapverdianen in Nederland opgebaard in een rouwcentrum en zelden thuis. Bij het rouwbezoek zit de naaste familie rondom de (open) kist. Om de beurt mogen de gasten langs de kist lopen. Dit gebeurt vaak onder begeleiding van het kenmerkende gehuil van de Kaapverdische vrouwen. Er wordt hardop gehuild en gesproken over het verlies: "Waarom moest je gaan?", "Hoe moet het nu verder?", "Waarom moest jou dit overkomen?" Als het ze even teveel wordt, worden de vrouwen opgevangen en getroost door hun kinderen en de andere aanwezigen. Het rouwbezoek wordt over het algemeen verspreid over twee dagen vanwege de grote belangstelling van buitenaf. Het condoleren van de nabestaanden gebeurt door middel van het geven van een hand, een 'abraço' ofwel knuffel of een knikje.

Een druk bezochte mis

Over het algemeen zijn Kaapverdianen Rooms-Katholiek en kennen zij in Nederland geen strenge rituelen rondom het overlijden die perse uitgevoerd moeten worden. Wel is het gebruikelijk dat voorafgaand aan de begrafenis een mis voor de overledene plaatsvindt in een Rooms-Katholieke kerk. De mis wordt geleid door een geestelijke. Daarnaast is er ook ruimte voor persoonlijke speeches. Na de plechtigheid kunnen alle aanwezigen die dat willen langs de open kist lopen voor een laatste groet. Omdat er vaak veel mensen aanwezig zijn, kan dit veel tijd in beslag nemen. Familie en hechte vrienden zijn immers erg belangrijk in de Kaapverdiaanse gemeenschap. Indien mogelijk komen zij massaal vanuit het buitenland om de uitvaart bij te wonen.

Planning en begeleiding

Kaapverdianen staan onder andere bekend om hun onderlinge saamhorigheid. Het komt dan ook vaak voor dat Kaapverdianen zonder directe banden met de overledene naar de uitvaart of herdenkingsdienst komen om hun respect en medeleven te betuigen. Nadat de mis is afgelopen en de kist definitief is gesloten, wordt de kist uit de kerk gedragen door familie en vrienden, om hun dierbare vervolgens gezamenlijk (met volgauto's of te voet achter de rouwauto) naar de laatste rustplek te begeleiden. Soms wel met honderden mensen. Een goede planning en professionele begeleiding zijn hierbij essentieel. Het organiseren van een Kaapverdische uitvaart vraagt dan ook veel overleg tussen de familie en de uitvaartondernemer.

Morna

Tijdens de mis wordt veel muziek ten gehore gebracht: psalmen, favoriete nummers van de overledene en voor de wat oudere generatie worden traditiegetrouw Morna's afgespeeld. Morna's zijn Kaapverdische liederen met emotionele teksten die voornamelijk gaan over gemis, heimwee naar een plaats of dierbare en liefde voor een persoon of het vaderland.

Muurschildering in Praia, Kaapverdië van bekende artiesten in de genre 'Morna', waaronder wijlen 'the Queen of Morna' Cesária Évora.

Kaapverdische begrafenis

Hoewel cremeren geen taboe is binnen de Kaapverdiaanse gemeenschap, kiest menig Kaapverdiaan ervoor om begraven te worden. Het liefst op een Rooms-Katholieke begraafplaats. Tijdens de begrafenis verzamelen alle aanwezigen zich op afstand rondom de familie die bij het graf staat. Hier komt wederom veel emotie en openlijk gehuil bij kijken. In het geval van een jonge overledene wordt er ook wel eens voor gekozen om witte ballonnen op te laten of rookfakkels aan te steken. Nadat de priester de kist heeft gezegend met wijwater en met een kruisbeeld een kruis boven het graf heeft getekend, wordt er nog gezamenlijk gebeden (Onze Vader). Vervolgens mag iedereen die dicht bij de overledene stond langs het graf lopen om met een schepje zand de kist te bedekken. De directe naasten blijven als enigen tot het einde bij het graf staan, zodat zij nog één keer in alle rust even alleen kunnen zijn met hun dierbare, voordat het graf wordt gesloten.

Donkere kleding

Bij een Kaapverdische uitvaart wordt niet zo zeer op kleding gelet, zolang je er maar 'netjes' uit ziet. Je zult echter wel merken dat er vooral donkere kleding/zwart wordt gedragen. Kleurrijke kleding zal je niet vaak zien op een Kaapverdische uitvaart, tenzij vooraf wat anders is afgesproken. Ook na de uitvaart dragen nabestaanden vaak nog een lange tijd donkere kleding om kenbaar te maken dat ze in rouw zijn.

Ook thuis veel bezoek

In de dagen vóór en na de uitvaart ontvangen de nabestaanden heel veel bezoek thuis of in het huis van de overledene. Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat lopen er mensen in en uit het huis. Familie en goede vrienden helpen de nabestaanden met het voorbereiden van eten en nemen taken uit handen, zoals het serveren van de gasten die op condoleancebezoek komen. Er worden soms grote pannen met Kaapverdische gerechten gemaakt, zodat er genoeg is voor iedereen. Tijdens het bezoek wordt niet alleen gegeten en gedronken, maar ook veel over de overledene gesproken. Iedereen deelt mooie herinneringen en anekdotes met elkaar. Ook worden de fotoalbums met oude foto's van de overledene erbij gepakt.

Een herdenkingshoekje

Thuis wordt een klein herdenkingshoekje ingericht. Op een tafeltje worden brandende kaarsen, een kruisbeeld en een foto van de overledene geplaatst. Dit zogenoemde altaar laat men meestal ook staan na de uitvaart. Regelmatig wordt er een kaarsje aangestoken naast de foto. Het branden van een kaarsje is een vrijwel onmisbaar ritueel bij een Kaapverdische uitvaart of herdenkingsdienst. Ook vanaf de dag van het overlijden branden veel mensen thuis een kaarsje ter eren van de overledene. Na de uitvaart worden ter nagedachtenis nog 4 missen gehouden in de kerk. Op de 7e dag, na 1 maand, na 6 maanden en na 1 jaar.

Bron: Allecijfers.nl